ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο ναός του Αγίου Νικολάου Αγοράς βρίσκεται στα Ιωάννινα, στη σημερινή οδό Χατζηκώνστα, στο ιστορικό κέντρο της πόλης. Φαίνεται ότι υπήρχε ήδη από τις αρχές του 17ου αι., σύμφωνα με αναφορά σε αυτόν σε έγγραφο από τον Ιούλιο του 1628, καθώς και από ενθύμηση σε Μηναίο του Ιουλίου της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου Κοπάνων, όπου αναφέρεται ότι στις 19 Φεβρουαρίου 1630 ο γιος του Ρετζέπ Αγά κατέστρεψε τον Άγιο Νικόλαο Αγοράς. Έως τις 2 Δεκεμβρίου 1647, ο ναός δεν έχει ανοικοδομηθεί, ενώ μνημονεύεται ξανά τον Μάρτιο του 1749, χωρίς, όμως, να γίνεται και πάλι γνωστό το ακριβές έτος της ανέγερσής του. Το μόνο σίγουρο δεδομένο είναι πως ο ναός ανοικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1647-1749. Καταστράφηκε ξανά κατά τις αιματηρές συγκρούσεις ανάμεσα στον Αλή πασά και τον Χουρσίτ πασά και την καταστροφή των Ιωαννίνων το 1822 από τα σουλτανικά στρατεύματα. Η δεύτερη ανοικοδόμησή του, στην οποία οφείλεται και η σημερινή του μορφή, ξεκίνησε το 1837, με χορηγία των αδελφών Ζωσιμάδων και του Γ. Χατζηκώνστα, ιδρυτή και του παράπλευρου νοσοκομείου, ο οποίος και αποπεράτωσε τον ναό το 1842. Ωστόσο, είναι ελάχιστες οι πληροφορίες για την ιστορία του ναού μετά την αποπεράτωσή του.
Ο Άγιος Νικόλαος Αγοράς είναι μία μεγάλη τρίκλιτη και ξυλόστεγη βασιλική με επτάπλευρη αψίδα στ’ ανατολικά. Δύο κιονοστοιχίες, με πέντε κτιστούς κίονες η καθεμιά, χωρίζουν τα κλίτη και στηρίζουν την υπερυψωμένη στέγη. Περιβάλλεται στα δυτικά και βόρεια από πιόσχημο χαγιάτι, στηριζόμενο σε τετράγωνους πεσσούς, το οποίο διαθέτει και δεύτερο όροφο σε όλη του την έκταση, ανοιχτός προς το εσωτερικό του ναού και αποτελεί τα υπερώα του, που έχουν ξεχωριστή πρόσβαση από χτιστές εξωτερικές κλίμακες στα βόρεια και νότια. Στο πέρας του βόρειου υπερώου έχει διαμορφωθεί το παρεκκλήσιο του Αγίου Ελευθερίου. Πάνω από την είσοδο του περιβόλου, που ανοίγεται στα νότια, υψώνεται το διώροφο κωδωνοστάσιο.
Εσωτερικά ο ναός φέρει περιορισμένη τοιχογράφηση, όπως και οι άλλοι περίπου σύγχρονοι ναοί της πόλης. Για την εικονογράφηση επιλέγονται τα σημαντικότερα τμήματα του ναού από άποψη θεολογικού μηνύματος, όπως είναι οι κόγχες του Ιερού και το κεντρικό φουρνικό (θόλος) στο μέσο του ταβανιού, με τον Παντοκράτορα στη θέση του τρούλου, περιστοιχισμένο από αγγέλους και προφήτες. Στα τμήματα των τοίχων ανάμεσα από τα παράθυρα έχουν ιστορηθεί ολόσωμοι άγιοι. Στα μέτωπα των πλάγιων πλευρών, σε μία ζώνη, ιστορούνται μεμονωμένες παραστάσεις, οι οποίες δεν αποτελούν ένα ενιαίο εικονογραφικό σύνολο, αλλά αποσπασματικές απεικονίσεις θρησκευτικών θεμάτων, επιθυμίες μεμονωμένων δωρητών. Η όλη εικονογραφική αντιμετώπιση του ναού αποτυπώνει την αργή, αλλά σταδιακή επίδραση τη δυτικής τέχνης, με έντονα στοιχεία μπαρόκ, αλλά και των Ναζαρηνών ζωγράφων στη διαμόρφωση της θρησκευτικής ζωγραφικής σε ένα αστικό κέντρο, όπως ήταν τα Ιωάννινα, κατά την περίοδο αυτή.
Στον ναό φυλάσσονται εικόνες και αντικείμενα ρώσικης προέλευσης, πολλά από τα οποία είναι δωρεά του Χατζηκώνστα, όπως οι δεσποτικές εικόνες, επηρεασμένες έντονα από το ύφος των Ναζαρηνών ζωγράφων, τις οποίες δώρισε στον ναό το 1841. Η μεταφορά στον ναό φορητών έργων ρωσικών εργαστηρίων της εποχής συνδέεται στενά με την προσωπικότητα των χορηγών του, οι οποίοι υπήρξαν δραστήρια μέλη της ελληνικής ρωσικής κοινότητας του 19ου αι.