ΙΣΤΟΡΙΑ

Σε υψόμετρο 853 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας, περιβαλλόμενο από τα Πυρηναία όρη και τα βουνά Βαρνούντα, και Λιβανίσκος, βρίσκεται το λεκανοπέδιο της Πρέσπας, μίας λίμνης, που αποτελείται από δύο τμήματα. Τη Μεγάλη και τη Μικρή Πρέσπα, μέρη τα οποία επικοινωνούν μεταξύ τους, μέσω ενός στενού διαύλου.
Η περιοχή των λιμνών της Πρέσπας, που είναι κατανεμημένη ανάμεσα στην Αλβανία, την Ελλάδα και τη Βόρεια Μακεδονία, αποτελεί διασυνοριακή προστατευόμενη περιοχή, που θεσμοποιήθηκε με κοινή Διακήρυξη των Πρωθυπουργών των τριών γειτονικών κρατών, τον Φεβρουάριο του έτους 2000. Η περιοχή αποτελεί έναν πολύ σημαντικό φυσικό δρυμό, λόγω της βιοποικιλότητας και των ενδημικών ειδών που υπάρχουν σε αυτήν. Παράλληλα η περιοχή των Πρεσπών είναι πλούσια σε ιστορικά μνημεία.
Κατά μήκος των ακτών της λίμνης και της ενδοχώρας υπάρχουν προϊστορικοί και μεσαιωνικοί οικισμοί, ναοί και μοναστήρια, καθώς και βραχοσπηλιές με βυζαντινά ερημητήρια και μικρές εκκλησίες, στο εσωτερικό των οποίων υπάρχουν αξιόλογες τοιχογραφίες. Τα ερημητήρια αυτά στις ακτές της λίμνης της Πρέσπας χρονολογούνται από τα μέσα του 13ου έως τα μέσα του 16ου αιώνα, επιβεβαιώνοντας την παρουσία και τη συνέχεια της βυζαντινής τέχνης και του μοναχισμού στην περιοχή, ακόμη και ύστερα από την πτώση της Κωνσταντινούπολης.

Ο μονόχωρος ναός της Γεννήσεως της Θεοτόκου είναι κτισμένος μέσα σε μεγάλη σπηλιά στο βραχώδες και ακατοίκητο νησί του Μάλιγκραντ (Maligrad) στη λίμνη της Μεγάλης Πρέσπας, κοντά στις όχθες του χωριού Πουστέτσι (Pustec). Είναι μονόκλιτη βασιλική, μικρών διαστάσεων, καλυμμένη από ημικυλινδρική καμάρα. Βάσει των σωζόμενων κτητορικών επιγραφών, ο ναός, κτίστηκε και αγιογραφήθηκε αρχικά το 1344/5 από τον Μπόϊκο και τη σύζυγό του Ευδοκία, μαζί με τα τέκνα τους και πρόκειται για ένα τυπικό δείγμα της εποχής. Από τις πηγές πληροφορούμαστε πως η τέχνη της ευρύτερης περιοχής της Πρέσπας είχε άμεση εξάρτηση από την Αχρίδα, σημαντικό εκκλησιαστικό κέντρο της εποχής, και επιρροές από γνωστά εργαστήρια που δραστηριοποιούνται, κατά τον 14ο αιώνα.
Στην αρχική φάση οικοδομής, ο ναός ήταν μονόχωρη βασιλική, με δίρριχτη στέγη χαμηλού ύψους. Το 1368/9, στα χρόνια της ηγεμονίας του σέρβου κράλη Vukašin, πραγματοποιήθηκαν εργασίες ανακαίνισης και αγιογράφησης του ναού, με πρωτοβουλία του ηγεμόνα της περιοχής, καίσαρα Νοβάκο. Κατά την ανακαίνιση, ο ναός έγινε ψηλότερος, αντικαταστάθηκε η ξύλινη στέγη του από ημικυλινδρική καμάρα και αγιογραφήθηκε εσωτερικά και εξωτερικά.
Ο εσωτερικός και εξωτερικός διάκοσμος του ναού παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Από την πρώτη φάση (1344/5) σώζεται μικρό τμήμα του τοιχογραφικού διάκοσμου στον ανατολικό τοίχο του Ιερού και στα κάτω τμήματα του βόρειου και νότιου τοίχου. Τα τμήματα αυτά ξεχωρίζουν για τον καλλιγραφικό και διακοσμητικό χαρακτήρα, τα αυστηρά χαρακτηριστικά των πορτρέτων και τα χρώματα. Οι τοιχογραφίες της δεύτερης περιόδου (1368/9) εκτείνονται στο υπόλοιπο εσωτερικό του ναού και διατάσσονται σε δύο ζώνες στον ανατολικό και σε τρεις στον νότιο, δυτικό και βόρειο τοίχο. Στη δυτική πρόσοψη βρίσκεται μία από τις ωραιότερες παραστάσεις του ναού, στην οποία διακρίνεται ο κτήτορας καίσαρας Νοβάκο με τη σύζυγό του Καλή, την κόρη τους Μαρία και τον υιό τους Αμηράλη. Απεικόνιση του ίδιου προσώπου συναντάται και στον βυζαντινό ναό της Μπόριας στην Κορυτσά, που είναι αφιερωμένος στην Ανάληψη του Κυρίου.
Οι τοιχογραφίες της δεύτερης φάσης διακρίνονται για τη ζωντάνια των συνθέσεων, την κίνηση των προσώπων, την εκφραστικότητα των πορτρέτων και την ποικιλία των χρωμάτων και θεωρούνται χαρακτηριστικό δείγμα της τέχνης, κατά την περίοδο της Παλαιολόγειας Αναγέννησης του 13ου-14ου αιώνα. Οι σκηνές του ναού στο Μάλιγραντ, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του καθηγητή Ε. Τσιγαρίδα, ανήκουν στην ίδια εικονογραφική παράδοση με μνημεία που διακοσμούνται από εργαστήρια της Θεσσαλονίκης, της πρώτης περιόδου των Παλαιολόγων, με θέματα και τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά που υιοθετούνται από τους καλλιτέχνες των εργαστηρίων της Καστοριάς, κατά το δεύτερο μισό του 14ου και το πρώτο μισό του 15ου αιώνα. Το συνεργείο που φιλοτέχνησε τις τοιχογραφίες του ναού της Γεννήσεως της Θεοτόκου, στο Μάλιγκραντ, στη Μεγάλη Πρέσπα, φαίνεται να είναι το ίδιο με αυτό που εργάστηκε στο Μπόρια (1390), καθώς και στον ναό του Αγίου Αθανασίου του Μουζάκη, στην πόλη της Καστοριάς (1383/84).