ΙΣΤΟΡΙΑ

Το χωριό Βουλιαράτες ή Βουλιαράτι, που απλώνεται στους πρόποδες της ανατολικής πλευράς του όρους Κόζιακα, είναι ένα από τα γραφικότερα χωριά της κοιλάδας, που διασχίζει ο ποταμός Δρίνος. Αρχαιολογικά ευρήματα από τον 3ο αι. π.Χ., όπως πήλινα βαρίδια και σφραγίδες, μας δίνουν στοιχεία για την ύπαρξη ενός οικισμού και την ενδεχομένη λειτουργία εργαστηρίων κεραμικής στον συγκεκριμένο χώρο. Ακολουθώντας μία παράλληλη πορεία και με άλλες κοινότητες του νομού Αργυροκάστρου, οι Βουλιαράτες, στους ύστερους βυζαντινούς και νεότερους χρόνους, αναπτύσσουν έντονη οικονομική δραστηριότητα, που συνδέεται, κυρίως, με το εμπόριο. Ως αποτέλεσμα αυτών ανεγείρεται ένας σημαντικός αριθμός σχολείων και ναών, σε όλη τη γύρω περιοχή.
Ο Ιερός Ναός του Αγίου Αθανασίου στην βορειο-ανατολική είσοδο του χωριού Βουλιαράτες είναι τμήμα ενός κοιμητηριακού συγκροτήματος, που ανάγεται στον 16ο αιώνα. Χαμηλό πέτρινο τείχος οριοθετεί τον χώρο, εντός του οποίου προϋπήρχε βυζαντινός ναός. Πιθανά, πάνω στα θεμέλια του παλιού εκείνου ναού, ανεγέρθηκε το οικοδόμημα με τη σημερινή του μορφή. Το έδαφος περιμετρικά του ναού είναι διαμορφωμένο σε αναβαθμούς, που συνδέονται με λίθινα δρομάκια. Το συγκρότημα περιλαμβάνει, πέρα από τα διάσπαρτα μνήματα, μία υπόστεγη στοά, «χαγιάτι», καθώς και ένα παραδοσιακό, πέτρινο κωδωνοστάσιο τριών επιπέδων στη δεξιά πλευρά της κεντρικής πύλης εισόδου, στην αυλή του ναού, με διπλά και μονά τοξωτά ανοίγματα να εναλλάσσονται στο δεύτερο και τρίτο επίπεδο αντίστοιχα.
Το υπόστεγο χαγιάτι, εξαιτίας της πολύχρονης εγκατάλειψης. χρήζει συντήρησης και αναστήλωσης, παραμένει, όμως, ένα κτίσμα σημαντικό για τη λειτουργία του χώρου και της εξυπηρέτησης των αναγκών των πιστών. Πρόκειται για ένα λιτό κτίσμα, με ανοιχτό το μεγαλύτερο μέρος της πλευράς προς την ανατολή, με έξι τοξωτά ανοίγματα, στηριζόμενα σε κίονες. Η οροφή του ακολουθεί τον τύπο της οροφής τού κυρίως ναού και καλύπτεται με την παραδοσιακή στέγη από πλάκες σχιστόλιθου της περιοχής. Σε βροχερές ημέρες, οι πιστοί αξιοποιούσαν και συνεχίζουν να αξιοποιούν τον συγκεκριμένο χώρο, στο πλαίσιο των θρησκευτικών καθηκόντων, που έχουν να κάνουν με μία τελετή κηδείας ή επιμνημόσυνης δέησης.
Το σημαντικότερο κτίσμα του συγκροτήματος είναι αυτό του ναού, που είναι αφιερωμένος στη μνήμη του Αγίου Αθανασίου, Πατριάρχου Αλεξανδρείας και το οποίο είναι τοποθετημένο απέναντι και διαγώνια του χαγιατιού, στην βόρεια πλευρά της περιφραγμένης έκτασης του κοιμητηρίου. Ακριβής χρονολογία της αρχικής θεμελίωσης του ναού, δυστυχώς, δεν σώζεται. Είναι, εντούτοις, φανερό από τη μορφή του κτιρίου, κυρίως εσωτερικά, πως έχει περάσει από διάφορες φάσεις ανακατασκευών και προσθηκών. Πιο συγκεκριμένα, στην ανατολική πλευρά, είναι φανερή η συνύπαρξη αρχιτεκτονικών στοιχείων διαφορετικών εποχών, με το τμήμα του τρίκογχου ιερού να είναι το παλαιότερο, με διακριτά διαφορετική λιθοδομή. Ποικίλες ημερομηνίες παρεμβάσεων και ανακατασκευών αναφέρονται σε γραπτές πηγές και εμφανίζονται σε επιγραφές, που σώζονται σε διάφορα σημεία του ναού, αλλά και σε ξύλινο τρίπτυχο, που σώζεται με πιο συγκεκριμένη αναφορά στο έτος 1574.

Ο ναός είναι μια τρίκλιτη βασιλική με δίρριχτη στέγη και ελαφρά υπερυψωμένο τρούλο, που προστέθηκε μεταγενέστερα, πιθανά τον 19ο αι. Εξωτερικά, ενδιαφέρουσα είναι και η στεγασμένη είσοδος στη νότια πλευρά του ναού. Ο χώρος χωρίζεται εσωτερικά σε τρία κλίτη από δύο ζεύγη κιόνων, που συνδέονται μεταξύ τους με τόξα. Στην οροφή του κεντρικού κλίτους αναπτύσσεται ένα σύστημα τρουλίσκων, ημικυλινδρικών καμάρων και σφαιρικών τριγώνων, με εικονογραφικές παραστάσεις από δύο διαφορετικές φάσεις του ναού, με παλαιότερη αυτή προς την ανατολική πλευρά, στον χώρο άνωθεν του ιερού βήματος. Στα τμήματα της οροφής, στα πλευρικά κλίτη, σώζονται ίχνη αγιογράφησης, αλλά, δυστυχώς, υπάρχουν εκτεταμένες φθορές που χρίζουν, ει δυνατόν, επείγουσας παρέμβασης.
Στο δυτικό τμήμα συναντάται, ως μεταγενέστερη προσθήκη, το τμήμα του νάρθηκα που ενείχε και ρόλο γυναικωνίτη. Ο χώρος του νάρθηκα είναι ανοιχτός και ενώνεται με τον κυρίως ναό, σαν συνέχεια αυτού, διαιρούμενος σε κλίτη με τη χρήση, αυτή την φορά, διπλών πεσσών αντί κιόνων. Στον δυτικό τοίχο είναι εμφανές το άνοιγμα της αρχικής εισόδου στον συγκεκριμένο χώρο. Επεμβάσεις έχουν γίνει πρόσφατα για την ενίσχυση του φέροντος οργανισμού του κτιρίου, οι οποίες περιλαμβάνουν τσιμεντενέσεις στους περιμετρικούς τοίχους, καθώς και τη συνολική ανακατασκευή της λιθοσκέπαστης στέγης.
Στο εσωτερικό του ναού συναντούμε τη συνύπαρξη τμημάτων διαφορετικών χρονικών περιόδων, επιζωγραφίσεων και συμπληρώσεων του εικονογραφικού προγράμματος. Η παλαιότερη φάση είναι αυτή που σώζεται, όπως προαναφέρθηκε και για την αρχιτεκτονική του κτιρίου, στο τμήμα του ιερού. Οι αψίδες του ιερού, καθώς και αυτές της προθέσεως και του διακονικού, είναι κατάγραφες με παραστάσεις και πρόσωπα από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Η πιο πρόσφατη φάση αγιογράφησης είναι αυτή των αρχών του 20ου αι., τμήματα της οποίας υπάρχουν στους κάθετους τοίχους, έξω από τον χώρο του ιερού, στον τρούλο του κεντρικού κλίτους και στους πεσσούς του νάρθηκα.
Από τον ξυλόγλυπτο διάκοσμο του ναού, παλαιότερο είναι το εικονοστάσι. Επιγραφές, άνωθεν των εικόνων του Αγίου Νικολάου και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, αναφέρουν, αντίστοιχα, το έτος 1827 και την παρουσία αγιογράφων «εκ Σουδενών», που ασχολήθηκαν με την επιχρύσωση του ξυλόγλυπτου και την προετοιμασία των φορητών εικόνων του.
Σε μικρή απόσταση από τον ναό βρίσκεται το Στρατιωτικό Κοιμητήριο της Αγίας Σκέπης των Ελλήνων Πεσόντων στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και ένα μικρό ενθύμιο από την επίσκεψη του Κοσμά του Αιτωλού, σε σημείο που έχει βρεθεί λίθινη επιγραφή με αναφορά στο έτος 1777. Τέλος, οι Βουλιαράτες μπορεί να αποτελέσουν την αφετηρία για ενδιαφέρουσες πεζοπορικές διαδρομές, όπως αυτή προς την Ιερά Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην τοποθεσία Δρυϊάνου, ανάμεσα σε Βουλιαράτες και Ζερβάτι.